De term ‘fake news’ is in de laatste maanden uitgegroeid tot een fenomeen. Volgens Google Trends werd de term nauwelijks gebruikt tot in november 2016, totdat de Amerikaanse verkiezingen plaatsvonden. Eén jaar later, is het zo’n belangrijk issue geworden dat de Europese Unie er een EU-strategie over aan het maken is. Dit artikel beschrijft hoe de Europese Unie stapsgewijs een issue als ‘fake news’ oppakt en binnen haar wetgevende sfeer brengt. Hieruit leren we dat we de lobby veel eerder kunnen beginnen dan op het tijdstip van vermelding in het Werkprogramma van de Commissie. Start als iets nog een ‘issue’ is, rondzwervend in het maatschappelijk debat en nog ‘onbevlekt’ door de Europese Instellingen.
Europese aandacht voor het issue begint in maart 2015. De Europese Raad zette het issue ‘fake news’ toen al op de Europese agenda door middel van haar Raadsconclusies. Hierin geeft de Europese Raad een mandaat af waarmee de Commissie een ‘East StratCom Task Force’ in het leven riep. Deze Task Force heeft als taak om op dagelijkse basis de aanhoudende desinformatiecampagnes door Rusland op te sporen, te analyseren en het publiek hier bewust van te maken. Eén van de werkzaamheden van de Task Force is wekelijks een ‘disinformation review’ te publiceren.
Vervolgens schreef het DG Justitie en Consumentenzaken van de Commissie een Eurobarometer-enquete uit. Dit gebeurde rondom de Amerikaanse verkiezingen en de explosie van de term ‘fake news’ in november 2016. Hieruit bleek dat Europese burgers weinig vertrouwen meer hebben in de media en dat ze zich zorgen maken over de onafhankelijkheid van de media.
Het Europees Parlement liet zich ook niet onbetuigd en nam in juni van dit jaar een resolutie aan. Hierin verzoekt zij de Commissie om een diepgaand onderzoek in te stellen naar de huidige situatie en het juridische kader met betrekking tot ‘fake news’. Het Parlement wil weten of er juridisch kan worden ingegrepen om de publicatie en verspreiding van valse inhoud tegen te gaan. De Commissie heeft fake news vervolgens als prioriteit opgenomen in haar Werkprogramma voor 2018, dat in oktober verscheen.
Na deze institutionele landing van het issue ‘fake news’ startte het wetgevende proces van de Commissie – de enige EU-instelling met initiatiefrecht – op 13 november 2017 met de creatie van een deskundigengroep op hoog niveau over fake news, een zogenaamde High-Level Expert Group. Deze groep start haar werkzaamheden in januari en haar rapport verwacht de Commissie in april 2018.
Tegelijkertijd lanceerde de Europese Commissie een openbare raadpleging. Hiervan verwacht zij inzichten uit de academische wereld, online fora, nieuwsmedia en maatschappelijke organisaties. Specifiek vraagt de Commissie naar bijdragen op drie belangrijke gebieden: de omvang van het probleem, de reeds getroffen maatregelen en mogelijke toekomstige maatregelen.
De deskundigengroep en openbare raadpleging zijn de eerste instrumenten van de Commissie om tot een wetgevend kader te komen. Het doel van deze instrumenten is om een EU-strategie te creeren betreffende het tegengaan van de verspreiding van ‘fake news’ en online desinformatie. Deze strategie zal de Commissie in het voorjaar van 2018 presenteren. Dit gebeurt dan in de vorm van een niet-bindende Mededeling.
Op de hierboven genoemde manier wordt een issue door verschillende EU-instellingen opgepikt en ingekapseld in een wetgevend kader.
